Hàng
năm, vào ngày 11 và 12 tháng hai âm lịch, tại xã Duy Tân lại diễn ra lễ hội Bà
Thu Bồn. Lễ hội Bà Thu Bồn trở thành hoạt động truyền thống tâm linh và văn hoá
tôn giáo của cư dân hai bên bờ sông Thu Bồn.
Truyền thuyết về bà Thu
Bồn được kể theo nhiều cách khác nhau trong dân gian. Nhưng bài vị thờ trong
lăng bà thì ghi là Bô Bô phu nhân, căn cứ theo sắc phong “Mỹ Đức Thục Hạnh Bô
Bô phu nhân Thượng đẳng thần” từ thời vua Minh Mạng. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn
Xuân Hồng, dù là Bô Bô phu nhân theo tên Chăm hay bà Thu Bồn theo cách gọi Việt,
thì đó vẫn là “sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố Chăm-Việt trong tín ngưỡng,
thể hiện ở chỗ bà được xem là vị thần bảo hộ cho cả cư dân sống trên cạn lẫn cư
dân sống bằng nghề sông nước...”.
Có lẽ chính vì vậy mà
những người dân nơi đây truyền tụng những truyền thuyết về “Bà mẹ xứ sở” mang
sắc mầu thần bí nhưng luôn là biểu tượng của cái đẹp, của khát vọng thái bình,
ấm no, thịnh vượng của dân làng sống trên bờ cũng như trên sông nước và mở hội
tế lễ hằng năm vào ngày 12 tháng 2 âm lịch. Trong những ngày diễn ra lễ hội, cư
dân làng Thu Bồn cũng như bà con sống xa xứ, khách thập phương tấp nập về đây
trẩy hội. Ðây là lễ hội lớn mang mầu sắc tín ngưỡng dân gian có từ bao đời, thể
hiện tinh thần đoàn kết các dân tộc Chăm, Cơ Tu, Kinh sinh sống vùng thượng lưu
sông Thu Bồn, Vu Gia (Quảng Nam).
Lễ rước Sắc về Lăng được
tổ chức vào 15 giờ ngày 11 tháng 2 âm lịch với 9 đội hình trông rất oai nghiêm,
gồm các đội hình: Lân; Cờ đại; Cờ ngũ sắc; Nhạc cổ; Trống chiêng; Kiệu rước
Sắc; Lính hộ tống;’ đội hình Phụ nữ và Bô lão.
Lễ Rước nước vào khoảng 4
giờ sáng, ngày 12/2 âm lịch với hơn 150 người trong trang phục truyền
thống, mang cờ ngũ sắc, với 5 kiệu ngũ hành Tiên nương, dân vũ Chăm tiến ra bờ
sông Thu. Ngoài bờ bãi, trên dòng sông, không gian như bồng bềnh theo sóng nước
sông Thu hoà quyện với tiếng trống giục mọi người chuẩn bị ghe thuyền ngược
dòng sông Thu lên Phường Rạnh lấy nước. 5 giờ thuyền đến Dinh bà thuộc thôn
Trung An, xã Quế Trung, huyện Nông Sơn. Tại đây, các vị Bô lão tiến hành cúng
tế rồi cùng phường bát âm ra giữa dòng Thu Bồn lấy nước rước về Lăng để tắm rửa
Thần vị và làm nước cúng. Ðúng 7 giờ thuyền về bến, trên bến dưới sông đã đông
nghịt người chờ đón đám rước với 5 chiếc kiệu “Ngũ hành tiên nương”, dân vũ Chăm
tiến ra bờ sông Thu, 5 mâm ngũ quả đẹp nhất do 5 người con gái đẹp bưng theo.
Ðám rước nước với khoảng 150 người, từ người già đến các em thiếu niên trong
trang phục truyền thống dân tộc mang cờ ngũ sắc đi từ bờ sông lên làng vào trước Lăng Bà và kết thúc
ở Lễ Đại tế tại Lăng Bà. Phần tế có một con trâu đực đã làm sạch lông,
da phết huyết cùng các loại bánh trái của dâng làng, khách thập phương
dâng lên cúng Bà.
Phần hội với nhiều trò
chơi dân gian, nhiều cuộc tranh tài sối nổi như: thi đấu bóng chuyền, hô bài
chòi, hát tuồng, thi kéo co, bịt mắt bắt vịt, đánh nẻ, cờ tướng, đua thuyền
trên sông. Ngoài ra còn có Khu chợ ẩm thực với các món đặc sản của vùng quê xứ
Quảng như: cháo lương, mì Quảng, bánh tráng đập, bánh đúc, bánh bèo, bánh xèo,
bánh ít lá gai được bày bán trong khu vực lễ hội để phục vụ du khách về dâng
hương cúng Bà.
Qua các hoạt động
diễn ra tại lễ hội cho thấy, lễ hội Bà Thu Bồn thể hiện tín
ngưỡng dân gian mang ý nghĩa tâm linh giữa hai dân tộc Chăm - Việt. Sự tiếp thu
tinh hoa văn hoá của các dân tộc mà vẫn giữ được bản sắc của dân tộc mình là
điều rất đáng trân trọng, một biểu tượng đẹp của khát vọng tình yêu thương con
người, thiên nhiên và ý chí vươn lên chiến thắng đói nghèo hướng tới xây dựng
nông thôn mới.
Kết thúc lễ hội
là cuộc đua ghe truyền thống của các đội nam, nữ với những bộ áo quần
nhiều màu sắc đẹp mắt in trên làn nước trong xanh và hàng chục ghe thuyền “lênh
đênh” trên sông hò reo, cổ vũ thể hiện cho sức mạnh, tinh thần đoàn kết chung
tay xây dựng quê hương ngày thêm tươi đẹp.
Phan Lý