Ở thôn Hội Sơn, xã Duy Nghĩa có một ngôi chợ có danh xưng khá đặc biệt. Đó là chợ Nồi Rang.

Về nguyên nhân xuất hiện danh xưng chợ Nồi Rang, có sự tích khá lý thú rằng thời xa xưa, Hội Sơn còn là nơi hoang vu, đầm lầy, nước đọng. Thế rồi, người Việt từ phía Bắc, trên đường Nam tiến đã chọn mảnh đất này lập nghiệp, ổn định cuộc sống lâu dài. Càng về sau, người càng đông, chợ lại xa, nhu cầu có chợ để dân làng trao đổi, mua bán là nhu cầu cấp thiết. Trước tình hình ấy, làng mới quyết định lập chợ. “Là chợ mới lập, trong buổi ban đầu, tất nhiên người mua kẻ bán cũng ít. Và, để khuyến khích bà con đến buôn bán ở chợ mới này, làng mới quyết định hễ ai đến buôn bán đầu tiên, làng sẽ dựa vào đó mà đặt tên. Y như rằng, khi chợ vừa lập, không biết trời xui đất khiến thế nào có một ông buôn nồi đất gánh nồi đất đến bán đầu tiên. Không còn cách nào khác, làng mới lấy tên Nồi Rang đặt tên cho chợ là chợ Nồi Rang. Danh xưng chợ Nồi Rang tồn tại mãi đến nay”.

Theo ước đoán, chợ Nồi Rang ra đời muộn nhất cũng vào nửa sau thế kỷ XIX, cách nay đã gần hai trăm năm trong lịch sử. Cũng như nhiều chợ Quảng Nam thời trước, chợ Nồi Rang tọa lạc sát bờ sông, một vị trí rất thuận tiện việc giao lưu, trao đổi hàng hoá giữa vùng này với vùng khác, nhất là trong điều kiện giao thông chưa phát triển, việc chuyên chở hàng hoá, sản phẩm chủ yếu bằng ghe, thuyền trên những tuyến đường thuỷ. Bến sông ấy được gọi là bến sông chợ Nồi Rang. Bấy giờ, bến sông nước rất sâu, ghe, thuyền neo đậu dễ dàng. Còn ở trên chợ có cây bàng rất to, cành lá sum suê, che phủ cả khu chợ. Cho nên, chợ mát, ngay cả trong mùa hè nóng bức. Có thể nói, chợ Nồi Rang là chợ khá lớn, thu hút nhiều bà con ở những khu vực, làng xã lân cận đến kinh doanh, buôn bán. Không những vậy, chợ cũng xuất hiện có mấy người Tàu chủ yếu bán thuốc Bắc, rồi các mặt hàng tạp hoá, mắm muối, rượu SICA, tức thứ rượu trắng của Pháp… đủ biết sức hút của chợ Nồi Rang không phải nhỏ.

Kinh doanh, buôn bán đông nhất ở chợ Nồi Rang, dĩ nhiên, vẫn là người Việt. Trong đó, mạnh nhất là vợ chồng ông A. Cả hai vợ chồng ông đều kinh doanh. Vợ ông chuyên bán hàng tạp hoá ở chợ. Còn ông mở quán hớt tóc. Nhưng ông không hớt, chỉ thu tiền khách. Trực tiếp hớt là thợ làm công cho ông. Hàng tạp hoá, ngoài vợ ông A, còn một số có bà như bà Chín Heo, bà Chín Mậu… Kế đến là hàng thịt cá, hàng rau. Đặc biệt, giống nhiều khu chợ khác, chợ Nồi Rang có hàng quán bán mì Quảng. Ngon nhất là quán mì bà Nguyễn Thị Luỹ và bà Dương Thị Ca. Do nhà ở ngay chợ nên họ bán ngay trong nhà. Còn bán mì cân ký có bà Nguyễn Thị Nho, bà Lê Thị Thi. Trong chợ Nồi Rang cũng có nhiều người đổi nước, tức bán nước chè xanh. Họ nấu nước, vừa bán tại chỗ, vừa đem rảo quanh chợ, ai mua thì bán. Có thể kể ra đây những người chuyên bán nước chè, từ lớp trước đến lớp sau như bà Nguyễn Thị Điền, Đỗ Thị Câu, Trần Thị Kiệt… Thu thuế chợ có ông Lê Lại. Sau khi thu thuế, ông dán biên lại thu thuế lên nón. Cứ đi rảo thấy chưa có biên lai trên nón, coi như chưa nộp thuế hôm đó, phải nộp ngay lập tức.

Chung quanh chợ Nồi Rang có hai chuyện đáng nhớ. Xưa, sở hữu một chiếc ghe con con, hay một chiếc ghe trung trung không phải chuyện khó lắm. Nhưng sở hữu ghe bầu, thứ ghe có thể vận chuyển đường dài, giá “trên trời” là chuyện khó, đòi hỏi người chủ phải thật sự giàu có, dư dả. Vậy mà ở Hội Sơn có hai người làm chủ một lần đến… ba chiếc ghe bầu. Đó là ông Giáo Như và ông Cửu Thâm, em rể ông Giáo Như. Trong đó, ông Giáo Như nổi tiếng hơn. Những chiếc ghe bầu này được hai ông sử dụng vào việc mua gạo, muối ở Sài Gòn và các tỉnh miền trong chở về Hội Sơn bán lại kiếm lời. Họ chỉ bán tại chỗ. Dân buôn bán nghe tiếng đến mua sỉ bán lại. Nhờ biết tính toàn làm ăn, họ tích tụ của cải, xây nhà lầu. Xưa, nhà ngói đã khó, nhưng họ xây cả nhà lầu, chứng tỏ họ giàu có đến mức nào. Tương truyền, trước năm 1945, khi dân đói, ông Giáo Như từng có lần đem gạo ra chất đồng trước sân để “phát chẩn”, bây giờ gọi là cứu đói, cho dân, mới khiếp!

Chuyện thứ hai, cũng liên quan mật thiết với… chợ Nồi Rang. Ấy là củi. Bởi, mặt hàng mạnh nhất của chợ Nồi Rang là củi. Không chỉ tập trung củi dương của làng Hội Sơn mà chợ Nồi Rang còn tập trung củi dương của nhiều làng khác ở Duy Nghĩa, Duy Hải và cả Bình Dương, những vùng đất cát, rất thích hợp với cây dương liễu. Thế cho nên, bà con trồng rất nhiều, đặc biệt ở dọc bờ biển. Ngay từ lúc trời chưa sáng hẳn, người ta đã nườm nượp gánh củi đến chợ. Còn ở dưới bến sông, kể có hàng năm, sáu chục chiếc ghe, loại ghe con con, đậu san sát nhau, chờ “ăn” hàng, chủ yếu là củi, rồi đến một số loại rau, cà chua, cá… Về củi, mỗi ghe mua chừng vài trăm củi. Có ghe mua cả ngàn củi, chất cao nghệu. Xưa, không có ghe máy, toàn là ghe chèo bằng tay, còn gọi là ghe bơi. Chất đầy củi xong, chèo ghe mà về. Người mua chủ yếu dân ở Cẩm Hà, Cẩm Nam, Duy Vinh, Phước Trạch và một số địa phương lân cận. Chợ Nồi Rang đông từ sáng sớm đến trưa thì tan.