Cứ theo lễ lệ thường niên vào
các ngày 11 đến 13 tháng hai hàng năm ở làng Đông Yên, xã Duy Trinh luôn
đầy ắp người, đầy ắp tiếng cười, đầy ắp niềm vui bởi lễ hội Bà Chúa Tàm Tang
được tổ chức quy mô ngay trên mảnh đất truyền thống trồng dâu nuôi tằm dệt vải.
Toàn xã có bốn thôn, chỉ thôn Thi Lai lần này
chưa tổ chức các hoạt động, còn ba thôn kia vừa có lễ trọng, vừa có nhiều trò
vui, nhiều cuộc thi đấu thể dục thể thao sôi nổi. Thôn Phú Bông trang trọng
tổ chức lễ đón nhận bằng công nhận làng dệt vải Phú Bông.
Thôn Chiêm Sơn tập trung lễ tế bà Chiêm Sơn tại
dinh Bà. Thôn Đông Yên tổ chức lễ tế bà Đoàn Quý Phi tại nhà thờ tộc Đoàn,
trong thôn. Điểm nhấn là chương trình sân khấu hóa lễ hội Bà chúa Tàm Tang vào
đêm cuối cùng tại ngay trung tâm làng nghề.
Những ngày này toàn xã Duy Trinh rợp bóng cờ Tổ
quốc, cờ hội, cờ phướn, cờ đuôi nheo cùng panô, áp phích hoà thành một gam màu
tươi vui, rực rỡ, phấn khích lòng người. Nam thanh, nữ tú và cả lão ông, lão
bà, thiếu nhi không chỉ của xã Duy Trinh mà của nhiều xã trong huyện tụ hội về
chia vui đều bị hút vào các trò chơi như thi thả diều, kéo co, đua thuyền, bóng
chuyền, cờ tướng, chọi gà, têm trầu...
Đầu thôn cuối xóm, chỗ nào cũng rôm rả chuyện kể về bao điều xoay
quanh hội làng để rồi cùng oà vỡ những nụ cười rộn vang, bất tận. Nhiều du
khách nước ngoài đến xem, cỗ vũ, ai nấy như càng hào hứng gắng sức hơn để hình
ảnh quê mình được du khách ghi vào máy
Từ chiều tối trẻ con đã kéo nhau ra sân chính
vừa đùa nghịch, vừa chờ xem diễn hội. Riêng bà con tộc Đoàn thành kính tập
trung về nhà tộc để dâng hương và tế Bà trước khi con cháu về dự Hội. Hàng trăm
con cháu nghiêm trang trước lễ. Đáng quý là ngoài bà con trong làng, có 4 đoàn
con cháu về dâng hương cúng tổ đến từ tỉnh Hà Nội, Hải Dương, TP.HCM và Quảng
Nam - Đà Nẵng.
Đúng 19g 30 sân khấu mở ra. Các diễn viên không
chuyên của huyện, của xã cùng phối hợp thể hiện các màn múa, hát, hoạt cảnh nêu
bật phẩm hạnh của người con gái quê hương, sau trở thành bậc Vương phi hoàng
tộc nhưng trước sau vẫn nhân hậu, đức độ, trong sáng, có công lớn trong việc
động viên khích lệ người dân phát triển các nghề trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ,
dệt lụa...
“Tai nghe Chúa ngự thuyền rồng
Thiếp thương phận thiếp má hồng nắng mưa
Thuyền rồng Chúa ngự nơi đâu
Thiếp thương phận thiếp hái dâu một mình”
Tiếng hát trên sân khấu cùng với hình ảnh của
một thôn nữ bên biền dâu ven sông Thu Bồn vút cao, da diết, xao động lòng người
trong đêm hội cũng chính là hình ảnh nơi này, ngày này năm xưa được tái hiện
.
Theo truyền thuyết dân gian, hồi ấy, vào đêm trăng đẹp, Chúa Sãi
Nguyễn Phúc Nguyên thực hiện chuyến tuần du Quảng Nam. Cùng đi có Công tử thứ
hai là Nguyễn Phước Lan. Khi thuyền rồng ngược dòng sông Thu từ dinh trần Thanh
Chiếm đến gành Điện Châu thì tiếng hát giữa đêm trăng thanh vắng như níu thuyền dừng lại. Và trái tim đa
cảm của Phước Lan Công tử quả đã xao xuyến khôn cùng.
Được phép của Vương phụ, thuyền rồng chầm chậm
theo triền sông, tìm tiếng hát. Lúc lên bờ, bên bóng dâu xanh thẳm rực ánh trăng
vàng, chàng trai vương bá đã bất ngờ trước vẻ đẹp mặn mà, kiều diễm, đôn hậu
của Đoàn Thị Ngọc, cô thôn nữ vừa độ trăng tròn. Có lẽ ông Tơ bà Nguyệt khéo
đặt bày nên họ đã yêu nhau từ lần gặp ấy. Hai năm sau, cô thôn nữ vốn là con
gái yêu của hào trưởng làng Chiêm Sơn Đoàn Công Nhạn trở thành Phó tướng Nhân
lộc hầu Nguyễn Phước Lan.
Rồi Công tử Phước Lan lần lượt trở thành Trấn
thủ Quảng Nam và Chúa thượng Nguyễn Phước Lan. Bà Đoàn Thị Ngọc trở thành Vương
phi quyền quý. Thế nhưng vốn xuất thân từ nghề tàm tang nên Bà rất chăm lo,
khuyến khích việc nông tang. Bà đã tạo điều kiện đưa nghề dệt đến với miền
Thuận Hóa.
Riêng tại quê nhà, Bà càng dành nhiều ưu ái để
khuếch trương làng nghề. Nhờ đó, hai phủ Điện Bàn, Thăng Hoa xuất hiện nhiều
làng dệt, sản xuất các mặt hàng: the, sô sưa, gấm vóc, lụa là, sa đũi...
Các làng chuyên nghề trồng dâu, nuôi tằm dệt vải
như Chiêm Sơn, Đông Yên, Phú Bông, Mã Châu, Lang Châu, Thi Lai, Bảo An, Xuân
Đài, La Kham, Vân Ly... nổi tiếng của Quảng Nam lan dần đến Quảng Ngãi, Phú
Yên... Nghề tàm tang xứ Đàng Trong (thế kỷ XVII) nhờ vậy rất phát triển. Vải
vóc, tơ lụa vừa tiêu dùng trong nước, vừa xuất khẩu ra các nước qua thương cảng
Hội An.
Năm Tân Sửu, ngày 17-5 (tức ngày 12-7-1661) bà
Đoàn Thị Ngọc qua đời, thọ 60 tuổi. Chúa Hiền Nguyễn Phước Tần đưa thân mẫu về
quê an táng trên gò Cốc Hùng, làng Chiêm Sơn, xã Duy Trinh ngày nay.
Năm 1744, Võ Vương Nguyễn Phước Khoát truy tôn
bà là “Trinh Thục Từ Tĩnh Huệ Phi” về sau thêm 2 chữ Mẫn Duệ, xứng đáng là bậc
mẫu nghi thiên hạ. Và sau khi thống nhất xã tắc, vua Gia Long truy tôn bà là
Hoàng Hậu với vương tước đầy đủ “Trinh Thục Từ Tĩnh Mẫn Duệ Huệ Kính Hiếu Chiêu
Hoàng Hậu” và khắc tên lên Kim Sách của Hoàng tộc.
Tưởng nhớ công đức của Bà, người dân quê Bà vẫn
gìn giữ, phát triển nghề truyền thống trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa.
Các anh
lãnh đạo xã Duy Trinh cho biết, lễ hội Bà chúa Tàm Tang chính là để tri ân
Bà Đoàn Quý Phi và tôn vinh làng nghề trồng dâu nuôi tằm dệt vải. Đây cũng là
sản phẩm du lịch mới để cùng với lễ hội Mỹ Sơn, Lễ hội Bà Thu Bồn, Lễ hội xanh
Duy Sơn...nhằm giới thiệu đến du khách
tiềm năng du lịch của Duy Xuyên, xem đây là những cơ hội vàng để phát triển du
lịch - ngành kinh tế mũi nhọn của địa phương”.
Hoàng Thơ sưu tầm