Theo khảo sát, xã Duy Sơn có 10 ngôi nhà  ở cổ trên 150 năm tuổi tập trung ở thôn Kiệu Châu và Trà Châu. Chủ nhân những ngôi nhà nầy đang ra sức gìn giữ, bảo tồn. Toàn bộ các ngôi nhà cổ còn lưu giữ tại xã Duy Sơn đều làm bằng gỗ Mít ròng, đến thời điểm nầy vẫn còn rất chắc, không bị thò rò, mọt đục phá. Nhà được làm theo mô típ 3 gian 2 chái, có khoảng trên dưới 60 cột đứng trên đá táng bằng hoặc dăm trống. Tường xây bằng vôi vữa, mái lợp ngói âm dương. Kèo ngắn có chạm trổ đầu rồng, hoa văn rất công phu. Diện tích mỗi ngôi nhà khoảng trên 120 mét vuông.

          Tuy nhiên do trãi qua thời gian lâu, chịu nhiều yếu tố tác động, nhiều ngôi nhà đã bắt đầu xuống nghiêm trọng. Đây là nỗi lo của chính quyền địa phương khi chưa có cơ chế về kinh phí đầu tư phục dựng để bảo tồn.

         Tại thôn Trà Châu, ngôi nhà cổ của ông Nguyễn Quang Cường cũng có trên 150 năm tuổi và được truyền từ đời này sang đời khác, hiện đã xuống cấp và gia đình mới tu sửa lại mất kinh phí 300 triệu đồng,

          Còn ngôi nhà ở cổ của ông Nguyễn Quang Hoang, thôn Trà Châu đã xuống cấp nghiêm trọng nhưng gia đình chưa có điều kiện sửa chữa, khả năng sẽ bị hư hại trong thời gian tới.
 
 

            Trong số các ngôi nhà cổ ở Duy Sơn thì ngôi nhà của ông Nguyễn Văn Trường, ở thôn Kiệu Châu là vững chắc nhất, ông cho biết:” Ngôi nhà của gia đình ông được truyền đến đời ông là 4 đời. Hiện đã xuống cấp, thời gian qua gia đình ông đã bỏ ra trên 300 triệu để trùng tu mới được như hôm nay”.

             Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Phước Minh: Phó chủ tịch UBND xã Duy Sơn cho rằng“ hệ thống các ngôi nhà cổ ở Duy Sơn nằm trên chuỗi du lịch từ Phố cổ Hội an đến Mỹ Sơn. Đặc biệt, xã Duy Sơn còn có thành cổ Trà Kiệu, Nhà thờ Ngũ xã Trà Kiệu... nếu gìn giữ được lâu dài những ngôi nhà cổ nầy thì rất tuyệt. Do vậy, địa phương sẽ nỗ lực hết sức để tìm hướng bảo tồn các ngôi nhà cổ nầy”.

             Trước thực trạng xuống cấp của những ngôi nhà cổ do tư nhân quản lý, sử dụng, việc trùng tu, phục chế một số vị trí cột, kèo đúng theo nguyên trạng sẽ rất tốn nhiều tiền của, nhưng phần lớn các chủ hộ sở hữu ngôi nhà không đủ sức. Nếu không được nhà nước có chính sách hỗ trợ, cơ quan chuyên môn khảo sát, hướng dẫn biện pháp quảng lý, bảo dưỡng, chính quyền địa phương quan tâm giúp đỡ  thì những ngôi nhà cổ nầy có nguy cơ bị hư hỏng hoặc biến dạng do  chủ nhân cơi nới làm mất vẻ đẹp vốn có của ngôi nhà cổ, vốn quý của huyện nhà ./.

                                                                                                                                   =====Phan Lý- Phi Thành