Tiếp chúng tôi trong căn nhà cũng là “xưởng” sản xuất của mình, nghệ nhân Ngọc Minh cho biết, ông tên thật là Trần Văn Anh (52 tuổi, trú thị trấn Nam Phước, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam). Từ nhỏ, sinh ra và lớn lên tại mảnh đất địa linh, tiếp nối tài năng từ người cha, người thầy, từ những làng nghề thủ công truyền thống xứ Quảng, cậu bé Ngọc Minh sớm thể hiện hoa tay, trí tuệ hơn người. Để rồi cái duyên đến với nghề cũng thật tình cờ mà lắm ý vị với bao mồ hôi, nước mắt. Ông dốc hết tâm huyết cho nghệ thuật, mỗi tác phẩm sinh ra là một kiệt tác để đời. Bản thân là một người sáng tạo nghệ thuật, ông hiểu rõ cái năng khiếu tài hoa, cũng như cái “tôi” mạnh mẽ của người nghệ sỹ. Tuy vậy, trong sâu thẳm trái tim ông vẫn muốn chú trọng đến cái tâm, tính nhẫn.

Chia sẻ với chúng tôi, nghệ nhân Ngọc Minh trải lòng: “Để có được một tác phẩm, người nghệ nhân không chỉ có tài mà phải tâm huyết, yêu nghề thật sự. Hơn thế, sự tỉ mỉ, cẩn thận, đặc biệt nhẫn nại với những chi tiết cực nhỏ trong thủ công mỹ nghệ là điều cực kỳ quan trọng”. Ấp ủ những suy tư đó, năm 2005, ông bắt tay biến nó thành sự thật với bộ tranh “Đến với Tâm về với Nhẫn” gồm bức “Bách tâm đồ” có 100 chữ tâm, và bức “Bách nhẫn đồ” có 100 chữ nhẫn. Cũng như chữ tâm, mỗi chữ nhẫn trong 100 chữ ấy là những biến thể khác nhau được điêu khắc tinh xảo bằng tay từ loại gỗ mứt quý hiếm. Mỗi bức cao 3,4m, rộng 1,8m.

Sau hơn một năm, tác phẩm hoàn thành trong sự ngợi khen của mọi người, càng vinh dự hơn vào năm 2009, trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam xác lập tác phẩm trên là bộ tranh thủ công mỹ nghệ lớn nhất Việt Nam. Chưa hết, tại chương trình Hội ngộ Kỷ lục gia Việt Nam lần thứ 21 (năm 2011), nghệ nhân Ngọc Minh một lần nữa được vinh danh trong Sách kỷ lục Việt Nam với tác phẩm “Quảng Nam nhị tú”. Đó là chiếc nhẫn bạc lớn nhất Việt Nam có đường kính 21cm, trọng lượng 1,2kg. Với một nghệ nhân như ông, không đơn thuần chỉ là làm nên một chiếc nhẫn cực lớn là xong, mà còn chuyện phần hồn tác phẩm sẽ đi về đâu.

 Ở “Quảng Nam nhị tú”, người xem thật sự ngỡ ngàng bởi những chạm trổ cực kỳ ảo diệu về hình ảnh Chùa Cầu Hội An và đền tháp Mỹ Sơn (hai di sản mang đậm giá trị văn hóa Quảng Nam - PV). Sử dụng kiểu chạm trổ ngược, từ trong ra ngoài chính vì thế, tính thẩm mỹ của những chi tiết hoa văn càng trở nên sống động. Phía đỉnh nhẫn là viên đá quý màu trắng xanh với dòng chữ “Quảng Nam - Một điểm đến, hai Di sản văn hóa thế giới”.

Ông tâm sự: “Chiếc nhẫn được hoàn thành sau ba tháng, vừa đúng lúc kỷ niệm 15 năm Hội An được công nhận “Di sản văn hóa thế giới” (1999 - 2011). Là người con xứ Quảng, tôi muốn tạo được sản phẩm ý nghĩa để gửi gắm thông điệp về ý thức bảo tồn, phát huy giá trị của di sản Mỹ Sơn và Hội An”. Tâm huyết của nghệ nhân Ngọc Minh trên con đường nghệ thuật, vẫn chưa khép lại sau thành công của “Bách tâm đồ”, “Bách nhẫn đồ” và “Quảng Nam nhị tú”. Tác phẩm phù điêu “Thiên long Việt đồ” thực sự là đứa con tinh thần của người nghệ nhân này. Lấy cảm hứng từ biểu tượng rồng Việt cùng tình yêu quê hương, biển đảo, ông dày công chạm khắc 1.000 con rồng vàng với đủ hình dáng, tư thế thăng giáng khác nhau. 1.000 con rồng cuộn mình tạo thành bức bản đồ đất nước Việt Nam dáng vươn ra biển Đông.

Sau thành công trên, ông lại bắt tay vào bộ sách kỷ lục cùng tên “Thiên long Việt đồ” (NXB Đà Nẵng ấn hành năm 2011), thực sự gây nên tiếng vang trong dư luận. Theo chia sẻ của ông, bộ sách là tư liệu, những bài báo, hình ảnh đề cập bức phù điêu “Thiên long Việt đồ”. Đam mê là vậy, hơn một năm trời, nghệ nhân Ngọc Minh bỏ thời gian sưu tầm những tài liệu ấy để tạo nên bộ sách. Cuốn sách đặc biệt ấy gồm 100 trang, cao 2,1m, ngang 1,2m, dày 0,6m với trọng lượng khủng trên 1 tấn. Phía ngoài bìa sách bằng gỗ gõ được chạm trổ tinh xảo bằng đồng nguyên chất, bên dưới là hình ảnh năm con rồng tượng trưng cho ngũ hành.

Chữ “tâm” của nghệ nhân

Những điều chúng tôi nhắc đến ở trên là kết tinh từ bàn tay, khối óc tài hoa của ông khiến mọi người trầm trồ, tán dương. Còn riêng ông, kỷ lục, bằng khen dường như không mấy quan trọng, mà “điều quý giá trong cuộc đời mỗi nghệ nhân cũng chỉ đọng lại trong đôi mắt người thưởng lãm hôm nay và mai sau” – đó là nghệ thuật, là tâm hồn.

Là một người con xứ Quảng, không chỉ đem tâm huyết phục dựng, phát triển thủ công mỹ nghệ truyền thống, ông còn đưa “những đứa con tinh thần” của mình phục vụ cho xã hội, cho những ý nghĩa nhân sinh cao đẹp. Như việc bộ tranh thủ công mỹ nghệ “Đến với Tâm về với Nhẫn” được ông bán đấu giá gây quỹ “Ươm mầm tài năng đất Quảng”. Nghệ nhân Ngọc Minh chia sẻ: “Là người Quảng Nam, tôi muốn làm cái gì đó cho quê hương. Đem hai bức tranh đó ra bán đấu giá lấy tiền lập quỹ để ủng hộ ươm những mầm non trẻ cho đất Quảng”.

Thời gian tới đây, ông dự định thành lập một bảo tàng lưu giữ, trưng bày những hiện vật xưa và nay liên quan đến thủ công mỹ nghệ. Đó thực sự sẽ là “sân chơi” chuyên nghiệp cho những nghệ nhân như ông, nơi giao lưu, học hỏi, phát triển ngành nghề. Hơn tất cả, với bảo tàng này, vị nghệ nhân mong mỏi thế hệ trẻ, mà xa hơn nữa là những thế hệ sau biết đến những văn hóa truyền thống, thỏa trí tìm hiểu về quá khứ, di sản dân tộc. “Hiện tại, tôi đã sưu tầm được hơn 1 tấn các loại hiện vật giá trị, đa số đó là những hiện vật xưa cổ. Sắp tới, tôi sẽ kêu gọi tập trung nhiều hơn nữa các tác phẩm mỹ nghệ hiện tại”, ông chia sẻ.  

Các tác phẩm luôn chứa đựng ý nghĩa văn hóa, di sản

Trao đổi với chúng tôi, nhà nghiên cứu văn hóa – võ thuật Võ Kiểu (nguyên Tổng thư ký Liên đoàn Quyền thuật miền Trung) cho biết: Nghệ nhân Ngọc Minh là một trong số ít nghệ nhân kim hoàn quốc gia khu vực miền Trung đạt được nhiều danh hiệu cao quý, nhiều kỷ lục Việt Nam. “Không những thế, các tác phẩm của Ngọc Minh luôn chứa đựng những giá trị văn hóa, di sản, ý nghĩa nhân văn cao đẹp mà bức “Thiên long Việt đồ” là một ví dụ điển hình”, nhà nghiên cứu Võ Kiểu nhấn mạnh.

 NHÂM THÂN