Ngoài hoạt động chính trị, Hồ Thấu vừa dạy học vừa làm thơ, viết văn, sáng tác kịch bản. Tài năng của ông được bộc lộ khá sớm, từ lúc còn là học sinh trung học ở Quy Nhơn và Huế. Thời còn tuổi học sinh trường Quốc học Huế, nhà thơ Huy Cận đã viết về Hồ Thấu vào giai đoạn này như sau: “Anh Thấu và tôi đều học trường Quốc học Huế, tôi lớp trước, anh lớp sau. Lúc ở trường tôi đã nghe nhiều bạn nhắc đến thơ anh, nhưng thơ anh ít đăng báo nên chưa được phổ biến rộng rãi”. Dù vậy, mãi về sau này, suốt những tháng năm hoạt động cách mạng cho đến ngày qua đời (1949), Hồ Thấu sáng tác cũng không nhiều, hầu như chỉ là những bài thơ viết ra để chuyền tay cho bạn bè và đồng đội đọc. Thế nhưng cái đẹp của một trái tim thi sĩ và khát vọng chân thành đã chiến thắng được thời gian.

            Những năm dạy học tại trường Tân Tân, Hồ Thấu sáng tác nhiều bài thơ vừa làm tài liệu giảng dạy, vừa tuyên truyền, vận động quần chúng nhân dân tham gia cách mạng: “Bạn có nghe muôn trùng sóng dậy/Bạn có thấy khắp nhân gian máu chảy/ Đời lên rào rạt triều mênh mông/ Lửa hạn muôn trung chảy núi sông...”. Ông kêu gọi các tầng lớp trung gian, trí thức đứng lên nhập vào cao trào cách mạng: “Kẻ lo chi định mệnh/ Kẻ ôm chi kinh thư/ Kẻ chờ chi ngày tạnh/ Kẻ mở chi trường tư/ Hãy đứng dậy lên đường/ Nhập vào lòng biển cả/ Đời không còn xa lạ/ Đời chỉ là mến thương” (Lên đàng, 1944).

            Chứng kiến cuộc sống của người dân mất nước, luôn luôn khao khát với tự do, độc lập, Hồ Thấu đã sớm hóa thân nhập cuộc với phong trào vận động cách mạng ở ngay trên quê hương mình: “Thấy đời còn quặn khổ đau/ Mắt trong sầu héo trước màu đục nhơ/ Lên đường như đứa trẻ thơ/ Kể gì nguy hiểm bụi bờ chông gai”. Khi được tiếp xúc cơ sở cách mạng và được giao nhiệm vụ truyền bá rộng rãi những tài liệu tuyên truyền vận động cách mạng của Việt Minh, đồng chí đã làm việc không kể ngày hay đêm, biến cả phòng ngủ của mình thành cơ sở in nhân sao tài liệu, rồi đem đi phân phát nhiều nơi, cổ vũ phong trào vận động cách mạng trong các tầng lớp nhân dân, đặc biệt trong học sinh, sinh viên, trí thức có tư tưởng yêu nước tiến bộ. Trong những năm đầu cuộc kháng chiến chống Pháp ở Quảng Nam, ở trường học, các cơ quan... đâu đâu mọi người cũng thuộc lòng thơ Hồ Thấu. Thơ ông mang khí phách cách mạng, mang tính kêu gọi nhưng vẫn toát lên một tâm hồn lãng mạn của người thanh niên cộng sản. 

            Giữa lúc tài năng đang được phát huy và góp phần vào những thắng lợi bước đầu của quân và dân Quảng Nam sau 2 năm tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thì Hồ Thấu lâm bệnh - căn bệnh lao phổi, lúc bấy giờ chưa có thuốc đặc trị. Trên giường bệnh đồng chí vẫn tiếp tục làm thơ nói lên nỗi nhớ quê hương, bạn bè da diết: “Nắng reo ta nhớ đường xa/ Nhớ đàn bướm trắng, nhớ hoa ven rừng” (Nhớ đường, 1947). Và nhớ những đoàn cán bộ đi công tác: “Ai đi sứ mệnh nặng vai/ Lòng vui nhiệm vụ chẳng nài gian lao/ Nằm đây ta nhớ thao thao/ Nhớ sông, nhớ núi, dạt dào bốn phương/ Bao giờ gió mới gặp hương/ Trời xanh chân rộng, dặm đường thênh thênh...”.

            Ở tuổi 30, trước mắt mình cái chết đang cận kề, song đồng chí vẫn lạc quan yêu đời, tin tưởng vào tương lai tương sáng của dân tộc. Chính những ngày giằng xé đau đớn với bệnh tật trong một ngôi miếu cũ giữa bãi cát nắng cháy Tam Thăng, con người thi sĩ của Hồ Thấu đã tỏa sáng hơn bất cứ bao giờ hết. Trong một thế giới mà sự cô đơn cùng với căn bệnh nan y vây bủa, Hồ Thấu âm thầm chống chọi với sự tuyệt vọng. Vào những ngày tháng đó, khoảnh khắc đó, nguồn cảm của thi sĩ thể hiện rõ bước đi định mệnh của mình đến bờ bến vô cùng: “Chiều lên theo nẻo đẹp thơ/ Ra đi chỉ tiếc cuộc cờ thiếu tay”. Đứng bên bờ tử sinh mà câu thơ đẹp một cách kiêu sa. Và hiệu quả là sức sống của thơ Hồ Thấu đã gieo vào lòng công chúng những cảm xúc mạnh mẽ, khó quên. Đây có thể nói là bể chứa của thời gian, qua những thanh lọc khắc nghiệt, cũng của thời gian. Cái đẹp như một niềm tin vững chãi nâng con người đứng dậy: “Một lần tin chắc tương lai/ Trời xanh, thơ đẹp, không ai, riêng mình”.

            Vào những ngày cuối tháng 12.1949, Hồ Thấu ra đi. Trước đó, ông đã kịp sáng tác bài “Gửi Kỳ”. Đây là những lời trăng trối, di chúc bằng thơ của người biết trước giờ phút ra đi để trở về với đất: Chừ đây ôn lại đời ta/ Một đời trong trắng như hoa giữa đồng/ Ái ân chưa bận tấc lòng/ Bạc tiền chưa bẩn túi không bao giờ/ Trong đời chỉ đẹp và thơ/ Yêu đời dù đến ngẩn ngơ cũng đành/ ...Mắt ta khô lệ từ lâu/ Mà lòng vẫn thấy tủi sầu nhân gian/ Chết đi như khách qua đường/ Ôm đầy hoa lá giàu sang xuống mồ/ Đời lên theo nẻo đẹp thơ/ Ra đi chỉ tiếc cuộc cờ thiếu tay/ Lên đường vững bước mà say/ Ta vừa thức giấc sáng đầy bình minh/ ...Thấy đời còn quá khổ đau/ Mắt xanh sầu nhớ những màu đục nhơ/ Lên đường như đứa trẻ thơ/ Kể gì nguy hiểm bụi bờ chông gai/ Một lòng tin chắc tương lai/ Trời xanh, thơ đẹp, không ai, riêng mình.

            Sau khi đồng chí qua đời, để tưởng nhớ công lao của nhà trí thức cách mạng, nhà thơ tài hoa, bạc mệnh, Tỉnh ủy đã lấy tên đồng chí đặt cho tên trường Đảng của tỉnh - trường Đảng Hồ Thấu.

Phòng Lịch sử Đảng

Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam