Hướng đến kỷ niệm 90 năm Ngày thành lập Đảng bộ huyện Duy Xuyên(30/4/1930-30/4/2020.
Tượng đài Vĩnh Trinh- nơi khắc ghi tội ác của chế độ độc tài Ngô Đình Diệm
Phủ ủy được kiện toàn với 5 đồng chí: Nguyễn Chiến, Lưu Thiều, Trương Cảnh, Đặng Phụng, Phạm Châu. Đồng chí Nguyễn Chiến làm Bí thư. Phủ ủy đề ra nhiệm vụ củng cố chính quyền các cấp, xây dựng hệ thống tổ chức của Mặt trận và các đoàn thể, phổ biến các chính sách của Đảng và Chính phủ đến các tầng lớp nhân dân, động viên toàn dân tích cực tham gia diệt giặc đói, diệt giặc dốt chuẩn bị các nguồn lực tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Thành lập Ủy ban kháng chiến hoạt động song song với Ủy ban Hành chính.
Trước tình thế chiến tranh không thể tránh khỏi, việc xây dựng lực lượng và chuẩn bị mọi mặt cho kháng chiến trong huyện càng khẩn trương và tích cực hơn. Chỉ thị “Công việc khẩn cấp lúc bây giờ” của Hồ Chủ Tịch được triển khai rộng rãi trong toàn dân. Công tác hậu cần, xây dựng các chiến khu, huấn luyện quân sự được đẩy mạnh. Khi chiến sự xảy ra, Ban tiếp cư huyện và các xã đã đón tiếp chu đáo đồng bào các địa phương chạy giặc. Kêu gọi nhân dân đoàn kết, vượt qua khó khăn, gian khổ, chung tay xây dựng vững chắc hệ thống phòng tuyến chống giặc ở Nam sông Thu Bồn. Thực hiện phòng gian, bảo mật, phá đường giao thông, lập chướng ngại vật, không cho địch tiến nhanh vào địa bàn. Phân công lực lượng vào bộ phận: Bộ phận bám sát nhân dân địa phương theo dõi tình hình địch; Bộ phận hướng dẫn nhân dân tản cư; Bộ phận làm việc thường trực ở cơ quan, bám sự chỉ đạo của cấp trên.
Ngày 7 tháng 6 năm 1947, quân Pháp tấn công vào huyện Duy Xuyên. Quân dân trong huyện chống trả quyết liệt, tiêu diệt nhiều tên buộc chúng phải co cụm ở nhiều điểm. Quân địch đã tăng cường quân số, máy bay, các phương tiện hiện đại khác tiến đánh nhiều hướng nên đã chiếm được địa bàn. Một số phần tử bất mãn, phản động đã tiếp tay cho kẻ thù đàn áp nhân dân. Quân lính Pháp đã cướp bóc, hãm hiếp phụ nữ, đốt nhà cửa, tàn sát tập thể những người dân vô tội.
Để kịp thời lãnh đạo, chỉ đạo công việc trong tình hình mới, Huyện uỷ đã tiến hành củng cố lại tổ chức Đảng, chính quyền và các đoàn thể từ huyện đến xã. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nhằm ổn định tình hình tư tưởng, xây dựng lòng tin, vận động nhân dân hòi cư để thực hiện trường kỳ kháng chiến. Tiến hành thành lập các trung đội biệt động ở 3 khu, củng cố lực lượng dân quân tự vệ, đẩy mạnh phong trào diệt tề, trừ gian, thực hiện chiến tranh nhân dân du kích, kết hợp với công tác binh, địch vận. Phát động phong trào tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm, trồng nhiều rau màu để chống, cứu đói. Vận động nhân dân đóng góp quĩ nuôi quân để lực lượng vũ trang yên tâm đánh giặc.
Quán triệt phong trào thi đua Ái Quốc của Trung ương Đảng và Lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, Huyện ủy đã thực hiện tốt phương châm: “Tích cực cầm cự, liên tiếp đánh địch, chuẩn bị chuyển sang tổng tấn công địch”. Phong trào thi đua giết giặc lập công được phát động và tổ chức thực hiện đều khắp. Bộ đội biệt động cùng với Công an xung phong huyện và lực lượng dân quân tự vệ các xã đẩy mạnh đánh địch, diệt tề, trừ gian, bảo vệ sản xuất. Ngày đêm bám đồn địch, đặt mìn, bắn tỉa, hạn chế địch lùng sục, quấy nhiễu, cướp bóc. Công tác binh địch vận được triển khai thực hiện với lực lượng phụ nữ làm nòng cốt đã phát huy tốt và thu được nhiều thắng lợi lớn. Phong trào tăng gia sản xuất, xây dựng trại sản xuất được triển khai thu hút đông đảo nhân dân, cán bộ, bộ đội, du kích tham gia. Lực lượng tự vệ, du kích các xã được phát triển mạnh mẽ và đều khắp với 825 du kích, 3.472 tự vệ.
Nhiều trận đánh gây tổn thất lớn về lực lượng địch ở Trà Kiệu, Thu Bồn, Kiểm Lâm, Bà Rén, Câu Lâu, Núi Đất làm cho quân địch khiếp sợ. Đặc biệt trận đánh đồn Thu Bồn giữa ban ngày đã xóa sổ 1 đại đội lính Âu phi, 1 trung đội lính Êđê và 1 tiểu đội lính Partidan đã làm rung chuyển cả hệ thống tiền đồn phía Nam Đà Nẵng, buộc thực dân Pháp phải bị động điều binh đối phó hòng chiếm lại. Quân Pháp tập trung củng cố các cứ điểm then chốt ở khu Trung như: Hòn Bằng, Trà Kiệu, Bà Rén, Câu Lâu, đóng thêm một số lô cốt dọc đường 104 làm lá chắn che chở cho bọn tề hoạt động. Tập trung quân càn quét, dồn đồng bào công giáo ở Đồng Lớn, Trà Lý và Chiêm Sơn về Kiệu Thượng, xây dựng nơi đây thành khu vực an toàn cho chúng.
Lực lượng vũ trang huyện đã mở nhiều đợt tấn công tiêu diệt các đồn, chốt của địch trên dọc đường 104: Mỹ Đô, Cây Bản, Cầu Chìm, Cống Định, Bà Rén, Mỹ Duân, Lang Châu, Xuyên Tây, Mỹ Tân, Xuyên Đông, Ngũ Thôn, Tây An. Thắng lợi trên mặt trận quân sự, cùng với tinh thần nổ lực vượt qua khó khăn càng thúc đẩy phong trào trong huyện phát triển mạnh mẽ. Được sự hỗ trợ của tỉnh, quân dân trong huyện đã tiến hành chiến dịch “đánh điểm, diệt viện” tiêu diệt diệt cứ điểm Non Trược và Cầu Chìm (lần thứ 2). Sau đó tiếp trục phục kích và tiêu diệt đoàn quân chi viên do tướng Lơ- BLăng chỉ huy cùng với 30 xe quân sự chở đầy lính, phi pháo yểm trợ trên đường 104. Phát huy thắng lợi và hòa nhịp cùng với các chiến trường, quân dân trong huyện đã phối hợp tiêu diệt 2 cứ điểm Câu Lâu và Hòn Non Trược. Đánh địch trên đoạn sông Hội An - Câu Lâu, khống chế địch đi lại.
Chiến công nối tiếp chiến công. Tin chiến thắng từ khắp các mặt trận ngày đêm dội về dồn dập. Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng. Lực lượng du kích phân công nhau đi hỗ trợ các địa bàn. Đêm ngày 2 tháng 7 năm 1954, đánh sập lô cốt Câu Lâu và cầu Chợ Củi, cắt đứt đường số I, cô lập hoàn toàn bọn địch ở Duy Xuyên. Giữa lúc đó, Hiệp định Giơ-ne-vơ đã được ký kết. Ngày 27 tháng 7 năm 1954, ngừng bắn hoàn toàn trên chiến trường Đông Dương. Đảng bộ và quân dân Duy Xuyên đã góp phần to lớn vào thắng lợi của sự nghiệp đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lượt.
Nguyễn Văn Sỹ