Đi một vòng quanh
những cánh đồng đất màu mở ở ven sông huyện Duy Xuyên đâu đâu chúng tôi cũng
thấy những lùm cây mai dương rộng lớn, từ những bãi bồi ven sông đến những cánh
đồng, vùng trũng nước,…cây mai dương ở đây phát triển quá nhanh.
Quan sát kỹ ở những lùm mai dương ven sông và
những cánh đồng đất màu ở huyện cây mai dương là loài cây bụi phát triển rất
nhanh, có tán rộng. Trên khắp thân và lá đều có gai, nên ở đâu có mai dương,
các loại cây khác hầu như không mọc được, hoặc cây nào "vượt" qua
được những tầng gai góc của mai dương mà ngoi lên cũng phát triển èo uột, vì
mai dương hấp thụ rất nhanh các chất dinh dưỡng trong đất làm cho đất bạc màu
nhanh chóng, rõ ràng không chỉ là cái bẫy nguy hiểm của nhiều loài động vật, mà
cả với những thực vật khác ở xung quanh.
Giống như các loài sinh vật ngoại lai xâm
hại, cây mai dương trước tiên chiếm cứ các vùng đất bị xáo trộn, chẳng hạn như
bờ kênh, lề đường và hiện đang lấn dần vào các vùng đồng cỏ ẩm của những vùng
đất màu mỡ với tốc độ rất nhanh. Thực tế, khoảng mười năm trở lại đây, cây mai
dương phát tán và mọc nhanh ở nhiều nơi trong huyện, trong đó có khu vực ven
sông Thu Bồn, sông Bàn Thạch, sông Bà Rén, sông Trường Giang... chúng phát
triển rất nhanh chóng ở đất trồng cây công nghiệp lâu năm, đặc biệt là ở các bờ
kè, bờ kênh, khu vực hồ, bàu; những nơi nước chảy... Mai dương mọc hoang dại
lấn chiếm đất canh tác, cản trở việc đi lại trên đồng ruộng, ngăn cản dòng chảy
trên kênh mương, ảnh hưởng đến sản xuất, gây sát thương cho người và gia súc.
Hiện nay, sự xâm lấn của cây mai dương đang trở thành mối nguy hại đối với
những vùng đất màu ven sông, các hồ chứa nước, đập dâng, mà chúng mọc ở đâu thì
hệ thực vật ở đó sẽ bị tiêu diệt. Sâu bọ không ăn được, chim chóc không dám
đậu, động vật không dám tới gần.
Cây mai dương có tên khoa học Mimosa pigra (tên
khác: Trinh nữ trâu, Trinh nữ tây, Móc mèo mỹ). Cây có nguồn gốc ở vùng nhiệt
đới Châu Mỹ, là một loài cây bụi, mọc dày đặc rất nhiều gai cứng và được xem là
một trong số những loài cỏ dại nguy hiểm nhất đối với các vùng đất ngập nước
nhiệt đới. Cây thuộc họ cây bụi, đa niên, thường mọc ở nơi đất trống, đất ẩm
ướt. Thân cây có chiều dài lên đến 6 m, phân rất nhiều nhánh, trên thân và cành
có nhiều gai nhọn. Hạt khi chín có màu nâu hay xanh ô liu, kích thước hạt 4-6
mm. Một cây sản sinh được 9000 hạt, hạt nhẹ, có lông, do đó rất dễ phát tán
theo gió hay trôi theo dòng nước. Hạt có miên trạng tốt, có thể giữ sức nẩy mầm
đến 23 năm. Được biết, mai dương là loại cây dại, có sức sống mãnh liệt, phát
tán nhanh qua hạt, đặc biệt có khả năng tái sinh bằng thân và gốc là rất lớn.
Nếu chặt cây mẹ đốt thì từ gốc của cây mẹ sẽ tái sinh 4,5 chồi non; hạt nếu bị
đốt sẽ nẩy mầm với mật độ từ 15-120 cây/m 2. Cây
mai dương có khả năng xâm lấn mãnh liệt với các loại cây khác, đặc biệt tăng
trưởng rất nhanh về chiều cao và tốc độ 1cm/ngày, có thể ra hoa đậu quả sau 6
tháng. Trung bình 1 năm, 1 cây
mai dương ra hoa 12 lần, mỗi lần sản sinh từ 50.000-100.000 hạt với cấp số
nhân, tỷ lệ nảy mầm rất cao. Hạt của cây mai dương có lớp lông để bám có thể
nổi trên mặt nước, dễ lan ra trên diện tích rộng trong mùa mưa lũ, đặc biệt hạt
này nếu luộc sôi, hoặc đốt vẫn có thể nảy mầm, trong khoảng 20 năm vẫn mọc cây. Từ năm 2000, tổ chức Bảo tồn thiên
nhiên Quốc tế đã xếp cây mai dương là 1 trong 100 loài sinh vật ngoại lai xâm
lấn gây hậu quả nguy hiểm nhất trên thế giới.
Trước nguy hại của cây mai
dương đối với hệ sinh thái ở nhiều địa phương trong cả nước, ngày 01/6/2006,
Chính phủ đã yêu cầu Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn kiểm tra, lập đề án
nghiên cứu và xử lý cây mai dương ở nhiều tỉnh, thành, trong đó có tỉnh Quảng
Nam nhưng hiện nay hiệu quả đạt được chưa cao, vì hàng năm trong mùa mưa lũ,
sông Thu Bồn, sông Bà Rén, sông Trường Giang... lại mang hàng triệu hạt từ các
vùng đất mai dương phát triển ở thượng lưu sông tràn vào các cánh đồng lúa,
màu, các bờ kênh… mai dương là một loại cây rất khó tiêu diệt, vì khả năng tái
sinh rất cao do hạt mai dương tồn tại trong đất rất lâu. Hiện nay, thuốc diệt
cỏ có thể tiêu diệt được cây mai dương, nhưng không thể dùng hóa chất vì sẽ gây
ảnh hưởng đến môi trường.
Hưởng ứng chiến
dịch làm cho thế giới sạch hơn năm 2014, với chủ đề “ Hãy hành động vì một môi
trường không rác”, UBND huyện Duy Xuyên đã triển khai kế hoạch ra quân diệt
loài cây Mai dương trên địa bàn toàn huyện. Theo đó, từ ngày 15.9 đến ngày
21.9.2014, toàn huyện đẩy mạnh công tác tuyên truyền; ra quân thực hiện tổng vệ
sinh môi trường;đẩy mạnh các phong trào bảo vệ môi trường tại cơ sở, như: Ngày
thứ bảy tình nguyện, Ngày chủ nhật xanh, Ngày không sử dụng túi nilon; đẩy mạnh
nói rõ tác hại của cây Mai dương đối với sản xuất và đời sống; ra quân diệt
loài cây Mai dương trên toàn huyện, theo phương châm “ thấy đâu, diệt đó”.
Theo chúng tôi, biện pháp tốt nhất để hạn chế
sự phát triển của mai dương đang được nhiều nơi áp dụng là dùng phương pháp thủ
công như tuyên truyền cho nông dân, cho những HTXNN và các địa phương phá bỏ
triệt để mai dương con mới mọc; chặt sát gốc, đào lấy rễ, phơi khô rồi đốt để
diệt hạt và các bộ phận của cây mai dương, việc diệt trừ cây mai dương cần tiến
hành sau khi thu hoạch xong vụ lúa Hè - Thu, đốt sạch trước mùa mưa để tránh
hạt phát tán, lây lan phát triển. Đối với cây còn nhỏ có thể dùng các loại dụng
cụ thô sơ hoặc bằng tay, nhổ tiêu hủy giống như nhiều loại cỏ dại khác; Đối với
cây lớn, dùng biện pháp cưa đốn chặt cây và gom tàn dư lại đốt tiêu hủy. Sau
khi cây mọc tái sinh lại có chiều cao 20-25 cm dùng thuốc cỏ phun để diệt tận
gốc, sử dụng một số loại thuốc có khả năng lưu dẫn để phun xịt. Những nơi đất
trống chưa có kế hoạch sản xuất, nên trồng các loài cỏ hoà thảo có sinh khối lớn
như cỏ voi, cỏ mía,… để làm thức ăn cho gia súc và tạo thảm thực vật cạnh tranh.
Diệt trừ cây Mai dương là bảo vệ lợi ích
thiết thực của người dân, là bảo vệ sản xuất, môi trường sống cho tất cả loài
sinh vật. Vì vậy, diệt trừ tận gốc cây Mai dương là trách nhiệm không của riêng
ai.
Hoàng Thơ