Những lách cách thoi đưa, những màu phẩm loang vải, những bãi dâu xanh rì trong gió tưởng sẽ chỉ còn trong quá vãng, nhưng thứ lụa tiến vua của vùng đồng bãi sông Thu Bồn bây giờ đã được vực dậy.

Nghệ nhân, truyền nhân Trần Hữu Phương     

       Nhắc đến tơ lụa Mã Châu ở thị trấn Nam Phước (huyện Duy Xuyên, Quảng Nam), ông Trần Hữu Phương, Giám đốc Công ty TNHH tơ lụa Mã Châu mắt sáng bừng như chạm đúng nỗi niềm. Bởi hơn ai hết, ông là người gắn bó và chứng kiến, cũng như trải qua nhiều thăng trầm nhất của làng dệt cho tới tận bây giờ. Ông, là hậu duệ 18 đời của người dệt lụa Mã Châu. Và cũng chính ông, người từng muốn bỏ nghề của cha ông, nhưng rồi như sự thôi thúc của tiền nhân, đã trở lại và vực dậy lụa Mã Châu như bây giờ.

       Thủng thẳng trong câu chuyện của làng mình, ông Phương như người mộng tưởng về thời quá vãng vàng son cách đây mấy trăm năm. 18 đời trong gia đình ông dệt lụa, ướm chừng cũng mấy trăm năm. Trong trí nhớ của ông, làng lụa Mã Châu là cái tên mà 400 năm về trước ai cũng biết tới. Bên dòng sông Thu Bồn hiền hòa này, đồng đất rất hợp với cây dâu tằm. Và người làng thuở khai khẩn nơi đây, sinh tụ cùng với người Chăm ở Kinh đô Trà Kiệu này đã cùng tạo nên một thương hiệu lụa nổi tiếng thời bấy giờ. Lụa Mã Châu đã nổi tiếng khắp đàng trong, đàng ngoài, theo chân các thương thuyền Trung Quốc, Nhật Bản từ thương cảng Hội An đi khắp các vùng biển.

Ông Trần Hữu Phương trong kho lụa của mình       

          Nhưng rồi thời cuộc, rồi chiến tranh, rồi kinh tế thị trường... tất cả vùi những kỷ niệm hoàng kim ấy xuống dưới cơm áo gạo tiền. Chiến tranh tàn phá những vùng đồng màu trồng dâu, người làng ly tán, khung cửi gãy vỡ nằm bỏ trong góc nhà chẳng còn ai mặn mà sửa chữa. Thập niên 80-90 của thế kỷ trước, làng chẳng còn mấy người dệt lụa. Rồi khi vải Trung Quốc tràn về Việt Nam những năm đầu thế kỷ XXI, làng nghề thực sự bước vào bờ vực bị quên lãng. 

Nghề dệt truyền thống vẫn được người dân Duy Xuyên lưu giữ       

         Trong mạch ngầm trí nhớ, ông Phương như mường tượng ra cảnh người làng từ già đến trẻ, người trồng dâu, người chăm tằm, người se sợi, người nhuộm lụa... tiếng gọi, tiếng cười, tiếng mua bán giăng kín cả làng lụa này. Ký ức ấy, ông chưa một lần dám quên. “Ngày xưa, ở đây là một làng nghề rất trù phú. Người dân sống bằng nghề trồng dâu nuôi tằm và ươm tơ dệt lụa. Thuyền buôn của các nước vào tới tận đây để trao đổi hàng hóa với làng nghề của chúng tôi. Cách đây hơn 400 năm trở về trước, chỉ có người dân làm nghề tơ lụa mới giàu có nhất vùng này thôi!”, như niềm tự hào với tiền nhân, ông Phương nhấp ngụm trà đặc và kết lại một câu như thế. Chỉ chừng đó thôi đủ thấy thời kỳ đỉnh cao của làng nghề dệt lụa này đã huy hoàng đến mức nào.

         Ngay cả như ông Phương, người được coi là truyền nhân 18 đời của người khai sinh và tạo nên làng lụa này cũng đã từng có một thời bỏ nghề, bỏ làng tìm phương khác mưu sinh. Những nương dâu không người chăm bón, người dân chuyển sang trồng các loại ngũ cốc. Nhiều khung cửi bị bỏ phế, mối mọt hư hỏng. Người làng cái tay không còn quen đưa thoi, bàn chân không còn quen dập, con mắt không còn quen nhìn màu nhuộm nữa.

         Người làng bán tín bán nghi, ngay cả người trong họ tộc cũng không tin ông Phương có thể gây dựng lại được nghề dệt lụa huy hoàng như thuở trước. Nhưng, ông Phương đã thề: “Dù có chết tôi cũng xin chết như một con tằm bên gốc dâu Thu Bồn!”. Rồi cứ thế, ông Phương và ông Diện, người trồng dâu, người đi tìm mua lại khung cửi. Đi tìm mua khắp trong vùng, vào tận phía Nam để tìm mua. Người Mã Châu ở phương Nam cũng nghi hoặc, nhưng khi họ thấy điền dâu tốt tươi, tằm tơ óng mượt, chỉ có khung cửi vắng tay người đưa thoi. Thế là họ kéo nhau về, làng Mã Châu ngày ấy vui như hội khi đón những đứa con dệt lụa trở về từ phương xa.         

Màu lụa hoàn toàn được sử dụng từ tự nhiên, như loại hoa đậu biếc dùng để nhuộm màu cho lụa         

        Những năm 90, ông Phương vào TP HCM với hy vọng có thể sống được ở đất đô thành. Nhưng là người của làng lụa, làng dệt, làm sao ông có thể quên được quê hương cố xứ nơi mình sinh ra, nơi mà tăm tiếng lẫy lừng của làng dệt đã được khẳng định hàng trăm năm. Những năm tháng ở phương Nam, lúc nào ông cũng đau đáu một nỗi niềm cho làng nghề. Ngày giỗ tổ ở làng lụa, cha ông nắm lấy tay người con trai đang tha phương mà thều thào, rằng hãy về lại quê nhà trồng lại điền dâu, cùng mọi người gây dựng lại làng lụa. Đó là tâm nguyện cuối cùng của cha ông, một người thợ dệt cả đời chưa từng quên khung cửi. Và ông Phương tìm tới ông Trần Hữu Diện từng là nghệ nhân dệt rất nổi tiếng ở Mã Châu khi ấy cũng đang ở TP HCM. Để rồi, cả hai dắt díu nhau về đồng đất quê nhà.

OCOP Quảng Nam chứng nhận sản phẩm lụa Mã Châu đạt phân hạng 4 sao                   Ngay cả hai cô con gái của ông, khi thấy ông chong đèn bên khung cửi, tiếng lách cách của khung dệt vọng vào đêm như át cả tiếng côn trùng rỉ rả, hai cô con gái như chảy cùng nhiệt huyết của cha mình. Cô con gái đầu khi ấy đang là nhân viên ngân hàng cũng xin nghỉ việc về phụ với ông, cô con gái thứ hai sau khi tốt nghiệp Đại học Khoa học Huế cũng về với làng lụa. Bằng kiến thức, bằng sức trẻ, vận dụng những cách thức thương mại hiện đại, hai cô con gái đã góp phần đưa lụa Mã Châu đến với người tiêu dùng nhiều hơn.

          Hợp tác xã dệt lụa Mã Châu, sau này đổi tên thành công ty do ông Phương đứng tên đã có sức sống trở lại. Cơ sở của ông trồng dâu, dệt lụa, hai cô con gái của ông tìm kiếm thị trường, tiếp cận khách hàng. Sản phẩm lụa Mã Châu cứ thế từng bước hồi sinh thần kỳ giữa gian khó trập trùng. Khi Việt Nam mở cửa, hội nhập sâu rộng với quốc tế, khách quốc tế đến Việt Nam nhiều hơn, lụa Mã Châu làm ra được khách hàng trong nước lẫn du khách quốc tế rất yêu thích và họ thực sự sửng sốt trước lịch sử cũng như sự vực dậy thần kỳ của một làng nghề tưởng chừng đã lụi tàn vĩnh viễn.

          Theo ông Văn Bá Thanh, Chủ tịch UBND thị trấn Nam Phước: Hiện nay, với 39 cán bộ, công nhân viên, bình quân mỗi năm, Công ty Dệt lụa Mã Châu sản xuất được khoảng 200 nghìn mét lụa các loại. Đến năm 2022, dự kiến công ty sẽ sản xuất và cung ứng cho thị trường khoảng 1 triệu mét vải lụa tơ tằm các loại, đạt doanh thu khoảng 50 tỉ đồng/năm. Đặc biệt, công ty sẽ giải quyết việc làm cho khoảng 100 lao động, với mức lương khoảng 10 triệu đồng/người/tháng. Để bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống của quê hương, tất cả các công đoạn sản xuất đều được thực hiện theo quy trình truyền thống. Đó cũng là tâm niệm của ông Trần Hữu Phương và của người dân làng nghề sản xuất lụa Mã Châu. Hiện nay, nhằm đảm bảo đủ nguồn nguyên liệu, huyện Duy Xuyên đã quy hoạch hơn 200 ha chuyên canh trồng dâu nuôi tằm phục vụ nguồn nguyên liệu chất lượng cao cho làng nghề duy trì sản xuất, phát triển

Tiêu Dao - Nhuận Mẫn

fShare

Tweet